QC 1
Thứ 6, ngày 29/03/2024 | Hotline: 0889.066.066

Dự án cao tốc Bắc – Nam: Cần giúp doanh nghiệp nội “lớn lên” trên chính “sân nhà”

Tại dự án đường bộ cao tốc Bắc – Nam phía Đông giai đoạn 2017 – 2020, nếu hạ thấp tiêu chí bài thầu, doanh nghiệp nội có nhiều cơ hội, nhưng kèm theo đó là nguy cơ chọn phải nhà đầu tư yếu kém. Song nếu khăng khăng giữ các tiêu chí “ngặt nghèo” như hiện nay, khả năng nhiều dự án rơi vào tay các liên danh nhà đầu tư Trung Quốc rất cao…

Đó chính là bài học cần rút ra khi chúng ta phụ thuộc vào dòng tiền và nhà thầu Trung Quốc tại nhiều dự án quan trọng của đất nước. Dự án đường sắt Cát Linh – Hà Đông chính là một bài học sâu sắc.

Doanh nghiệp nội khó khăn về vốn?

Mới đây, lãnh đạo một doanh nghiệp tham gia vòng sơ tuyển (trong liên danh nhiều nhà đầu tư) cho biết, một số doanh nghiệp trong nước tham gia sơ tuyển nhưng là hình thức “mượn tên” để lấy tiêu chí kinh nghiệm.

“Đa số doanh nghiệp giao thông từng làm BOT đều đang gặp khó khăn vì tài chính âm. Lý do nếu hạch toán theo hợp đồng BOT thì không lỗ nhưng nếu hạch toán theo sổ sách kế toán từng năm thì đa số đều đang lỗ, rất khó đáp ứng tiêu chí vốn chủ sở hữu khi dự tuyển cao tốc Bắc – Nam. Vì thế nhiều doanh nghiệp tham gia liên danh nhưng là mượn tên để lấy tiêu chí kinh nghiệm, còn vốn là không có”, ông này cho hay.

Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Ngọc Đông

Trên thực tế, gặp khó về tiêu chí vốn khiến các doanh nghiệp trong nước tham gia nhiều vào các dự án “dễ thở” hơn. Cụ thể như đoạn Nha Trang – Cam Lâm, có tới 6/8 bộ hồ sơ có sự tham gia của doanh nghiệp nội (4 liên danh hoàn toàn doanh nghiệp trong nước, 2 liên danh doanh nghiệp nội với nước ngoài), do phần vốn nhà đầu tư huy động là 2.557 tỷ đồng (trong tổng vốn đầu tư 7.615 tỷ đồng).

Câu hỏi đặt ra là có nên xem xét lại tiêu chí để tạo thêm cơ hội cho các doanh nghiệp trong nước hay không? Trường hợp không thể hạ tiêu chí do phải tuân thủ các quy định của Luật Đấu thầu, có thể dừng sơ tuyển dự án để tính toán, cân nhắc các phương án tối ưu hay không?Bởi Luật Đấu thầu quy định trong một số trường hợp, các cấp có thẩm quyền sẽ phê duyệt và có thể dừng sơ tuyển. Trả lời Thanh Niên, Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Ngọc Đông thừa nhận về luật thì có thể dừng sơ tuyển trong các trường hợp cấp bách, nhưng phải trên cơ sở cân nhắc của các cấp có thẩm quyền. 

Các nhà đầu tư trong nước phải đáp ứng các tiêu chí tối thiểu theo quy định về đấu thầu và Nghị quyết 20/NQ-CP như: vốn chủ sở hữu bảo đảm tối thiểu 20% tổng vốn đầu tư, đã triển khai dự án có tổng vốn đầu tư tối thiểu bằng 50% tổng vốn đầu tư dự án đang xét, đã thi công dự án/gói thầu có giá trị 30% giá trị xây lắp của các dự án đang xét…

Nếu theo các tiêu chí có phần ngặt nghèo này, với những dự án đòi hỏi nguồn vốn huy động lớn như Dầu Giây – Phan Thiết (tổng mức đầu tư khoảng 14.359 tỷ đồng, trong đó 11.879 tỷ đồng từ vốn chủ sở hữu và vốn huy động của nhà đầu tư), cơ hội doanh nghiệp trong nước lọt qua được vòng sơ tuyển là khá khó khăn dù đã liên danh.

“Bộ GTVT đã tổng hợp các vấn đề liên quan đến dự án cao tốc Bắc – Nam để báo cáo Chính phủ xem xét, quyết định và thực hiện theo chỉ đạo của Chính phủ, các cấp thẩm quyền liên quan”, Thứ trưởng Nguyễn Ngọc Đông nói.

“Không đủ năng lực thì đừng tham gia”

Mới đây, trả lời giới báo chí về vấn đề doanh nghiệp nội gặp khó trong cuộc cạnh tranh tại dự án cao tốc Bắc – Nam, Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Ngọc Đông chỉ trả lời ngắn gọn sẽ không có ưu đãi nào dành cho nhà đầu tư trong nước. Ông Đông cho hay điều này là theo quy định của luật pháp.

Các nhà đầu tư trong nước, nước ngoài phải cạnh tranh minh bạch, sòng phẳng. Đã tổ chức đấu thầu thì phải theo quy định của pháp luật, bộ không làm khác được. Tuy nhiên, ông Đông để ngỏ khả năng cấp cao hơn giải quyết khi cho hay “nếu phát sinh yếu tố này, yếu tố kia bộ sẽ báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét”.

Một ủy viên Ủy ban Tài chính – ngân sách của Quốc hội cũng cho rằng nhà đầu tư nào không đủ năng lực tài chính thì đừng tham gia dự án BOT. Doanh nghiệp nói quy định buộc vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp phải bằng 20% tổng mức đầu tư dự án là quá cao, vậy mức bao nhiêu là vừa?

Nếu ngân hàng ít cho vay các dự án BOT, vậy anh sẽ dùng nguồn vốn nào để triển khai dự án? Để đầu tư dự án BOT, doanh nghiệp phải có tiền. Doanh nghiệp vốn rất mỏng và không đủ năng lực để đi vay, có rủi ro gì ai sẽ chịu?

Theo vị ủy viên này, điều kiện tham gia 8 dự án BOT cao tốc Bắc – Nam là để khắc phục hạn chế ở dự án BOT lâu nay. Thực tế, vốn doanh nghiệp tham gia nhiều dự án BOT từ trước đến nay chủ yếu dựa vào vốn vay ngân hàng. Nên một trong những hệ lụy mà người dân và cả nền kinh tế phải gánh là dự án chậm tiến độ, tổng mức đầu tư tăng cao…

Trường hợp doanh nghiệp trong nước muốn tham gia dự án BOT cao tốc Bắc – Nam mà không đáp ứng điều kiện về tài chính thì hãy liên kết với một vài doanh nghiệp trong nước khác.

Quy định hiện hành, theo vị ủy viên Ủy ban Tài chính – ngân sách Quốc hội, không có chuyện ngăn cản hay gây khó khăn gì cho nhà đầu tư trong nước, mà là tạo sân chơi bình đẳng, tạo điều kiện tốt nhất để các doanh nghiệp có năng lực thực sự tham gia. Bởi cao tốc Bắc – Nam là dự án lớn, đặc biệt quan trọng của quốc gia.

Chất lượng, tiến độ rồi mới đến giá

Theo PGS.TS Võ Trí Hảo, Trưởng khoa Luật, Đại học Kinh tế TP. HCM, việc Bộ Giao thông Vận tải đưa ra rất nhiều tiêu chí cao, khắt khe đối với dự án cao tốc Bắc – Nam là có lý do. Đã có quá nhiều bài học đến từ các dự án giao thông được thực hiện theo hình thức BOT do nhà đầu tư trong nước là sân sau của các nhóm lợi ích, thực hiện theo kiểu “tay không bắt giặc”.

Họ không có vốn, không có kinh nghiệm, không đầu tư tài chính nhưng vẫn tham gia đấu thầu, sau đó thuê đơn vị khác yếu kém thực hiện hoặc thậm chí “lướt sóng”. Có trường hợp bán dự án lại cho doanh nghiệp Trung Quốc. Minh chứng là nhiều dự án do nhà đầu tư trong nước thực hiện không chỉ chậm tiến độ, chất lượng kém mà còn đẩy giá thành các công trình giao thông ở Việt Nam lên rất cao vì các đơn vị thi công, nhà thầu thật sự có năng lực không được tiếp cận trực tiếp với dự án để đưa giá gốc.

PGS.TS Võ Trí Hảo, Trưởng khoa Luật, Đại học Kinh tế TP. HCM

Bên cạnh đó, đặc thù doanh nghiệp Việt là nhỏ, cứ một con đường chẻ nhỏ ra cho 2 – 3 đơn vị làm, biến nhiều tuyến quốc lộ trở thành chắp vá lem nhem, lổm nhổm. Do đó, yêu cầu doanh nghiệp phải có 20% vốn chủ sở hữu và đòi hỏi năng lực kinh nghiệm cao đối với dự án quan trọng như cao tốc Bắc – Nam là cần thiết.

Cũng theo ông Hảo, việc đấu thầu quốc tế các công trình giao thông không chỉ nhằm tăng khả năng kêu gọi vốn, công khai minh bạch để lựa chọn những nhà đầu tư chất lượng, giá thành tốt mà còn nhằm đảm bảo nguyên tắc qua lại khi Việt Nam tham gia rất nhiều hiệp định quốc tế.

Cụ thể, chúng ta muốn xuất khẩu nông sản, dệt may… thì cũng phải chấp nhận nhập khẩu những “mặt hàng” của các nước khác có nhu cầu xuất khẩu, trong đó có công nghệ cầu đường. Mặt khác, khi đã tổ chức đấu thầu quốc tế, cần bình đẳng với tất cả các nhà đầu tư. Những điều kiện khắt khe để “lọc” nhà đầu tư tốt đưa tiền, đưa công nghệ vào là cần thiết.

Đồng tình, luật sư Nguyễn Văn Hậu, Chủ tịch Hội Trọng tài thương mại TP. HCM cho rằng, đấu thầu quốc tế là điều kiện để tạo sự cạnh tranh trong việc thực hiện các dự án giao thông. Cho rằng, nếu cố gắng hạ tiêu chuẩn, “ép” chính sách cho vừa “tình trạng sức khỏe yếu” của một số doanh nghiệp Việt, kết quả sẽ là một dự án chất lượng kém, có thể trễ hẹn và đội vốn như nhiều dự án doanh nghiệp trong nước đã và đang thực hiện. Để chọn được nhà đầu tư đủ năng lực, tiêu chí hàng đầu phải là chất lượng, tiến độ rồi mới tới giá.

Cầu Bạch Đằng là cầu dây văng nối cao tốc Hạ Long – Hải Phòng do người Việt đầu tư,
thiết kế và tổ chức thi công 
Cần giúp doanh nghiệp nội lớn lên
Theo TS Trần Đình Thiên, thành viên Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, từ lâu cao tốc Bắc – Nam được coi là cơ hội để các nhà đầu tư Việt Nam tham gia, lớn lên. Việc Bộ Giao thông Vận tải đưa ra điều kiện lựa chọn nhà đầu tư ràng buộc quá, nếu khiến các nhà đầu tư Việt Nam không tham gia được là một thất bại.
Cơ hội này cần được mở ra để các doanh nghiệp trong nước lớn lên. Việt Nam cần học chính kinh nghiệm của các nước Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc dành quyền ưu tiên cho doanh nghiệp trong nước tham gia những dự án lớn, quan trọng quốc gia.Nhiều dự án đòi hỏi công nghệ khó hơn làm đường cao tốc như sân bay thì doanh nghiệp Việt vẫn đảm nhận được và làm tốt. Nên tạo cho nhà đầu tư trong nước quyền tham gia các dự án BOT cao tốc Bắc – Nam.
Làm BOT hoặc các dự án PPP thì không thể đưa điều kiện xét thầu như các dự án đầu tư công sử dụng ngân sách thông thường. Chúng ta tự trói mình nhiều lần rồi giờ phải có cách làm phù hợp để tránh những rủi ro đã xảy ra tại các dự án đường sắt đô thị hay dự án cao tốc Quảng Nam – Quảng Ngãi.
Luật Đấu thầu đã có những quy định ưu đãi về tài chính với nhà đầu tư trong nước, nhưng dường như cách tổ chức lựa chọn nhà đầu tư 8 dự án BOT trên tuyến cao tốc Bắc – Nam không thể hiện điều này.Do Bộ GTVT mời thầu các dự án đầu tư quy mô lớn nên các nhà đầu tư chưa làm BOT không thể đứng độc lập vì năng lực kinh nghiệm làm BOT không có. Điều này buộc các nhà đầu tư trong nước phải liên danh lại để đáp ứng năng lực kinh nghiệm và năng lực tài chính theo yêu cầu.
Thực tế, các nhà đầu tư lớn không mặn mà với 8 dự án BOT cao tốc Bắc – Nam vì việc thu hồi vốn chủ sở hữu rất khó khăn. Nhà đầu tư BOT bỏ ra nhiều vốn trong khi thời gian hoàn vốn dự án kéo dài, thông thường từ 15 – 28 năm.
Mặt khác, các ngân hàng, tổ chức tín dụng chỉ cung cấp vốn vay không được quá 20 năm, đây là một khó khăn cho nhà đầu tư BOT trong thu xếp nguồn trả nợ dự án. Phương án trả nợ đối với BOT hiện nay cũng không được Nhà nước bảo lãnh như trước đây, việc quy hoạch mạng lưới giao thông không quan tâm đến các dự án BOT đang đầu tư cũng làm lưu lượng xe, doanh thu bị sụt giảm.
“Theo tôi, các điều kiện sơ tuyển những dự án quan trọng quốc gia như cao tốc Bắc – Nam phải mang tính ràng buộc nhà đầu tư nước ngoài và thuận lợi hơn cho sự tham gia của nhà đầu tư Việt Nam”, ông Thiên đề xuất.
Dự kiến tháng 9 tới đây mới kết thúc vòng sơ tuyển với 8 dự án thành phần cao tốc Bắc – Nam. Nếu nhìn vào danh sách các nhà đầu tư tham gia vòng sơ tuyển, tỷ lệ các nhà đầu tư Trung Quốc dưới hình thức liên danh với nhau hoặc với doanh nghiệp (DN) Việt Nam trúng vòng sơ tuyển là rất cao. Cụ thể:– Đoạn Nghi Sơn (Thanh Hóa) – Diễn Châu (Nghệ An), có 6 bộ hồ sơ thì 3 bộ hồ sơ có liên danh nhà đầu tư Trung Quốc tham gia.– Đoạn Diễn Châu – Bãi Vọt (Hà Tĩnh) với 10 nhà đầu tư, thì 4 nhà đầu tư và liên danh nhà đầu tư Trung Quốc; – Đoạn Mai Sơn (Ninh Bình) – QL45 (Thanh Hóa) có 11 bộ hồ sơ thì 6 bộ có sự tham gia của nhà đầu tư Trung Quốc; – Đoạn QL45 – Nghi Sơn (Thanh Hóa) không có nhà đầu tư Việt Nam tham gia, có 5 bộ hồ sơ thì 3 liên danh nhà đầu tư Trung Quốc;– Đoạn Nha Trang – Cam Lâm (Khánh Hòa) có 8 bộ hồ sơ thì có tới 4 nhà đầu tư/liên danh nhà đầu tư Trung Quốc;– Đoạn Cam Lâm – Vĩnh Hảo (Bình Thuận) có 6 bộ hồ sơ thì có 3 bộ liên danh nhà đầu tư Trung Quốc tham gia sơ tuyển.– Đoạn Vĩnh Hảo – Phan Thiết (Bình Thuận) có 5 bộ hồ sơ thì 3 liên danh nước ngoài có nhà đầu tư Trung Quốc;– Đoạn Phan Thiết – Dầu Giây (Đồng Nai) có 9 bộ hồ sơ thì 4 bộ hồ sơ có nhà đầu tư Trung Quốc.Theo Bộ Giao thông Vận tải (GTVT), hồ sơ dự sơ tuyển phải đáp ứng về tư cách hợp lệ về số điểm đối với một số tiêu chí. Sẽ có tối đa 5 nhà đầu tư có điểm đánh giá cao nhất tại giai đoạn sơ tuyển sẽ được lựa chọn vào giai đoạn đấu thầu tiếp theo.Nói cách khác, vòng sơ tuyển tuy chỉ là bước 1 nhưng có tính chất quyết định cơ hội tham gia dự án của các nhà đầu tư. Với điểm năng lực tài chính chiếm tới 60% số điểm, cơ hội của các nhà đầu tư nội là rất thấp nếu so với những nhà đầu tư ngoại tham gia dự án như Trung Quốc, Hàn Quốc.

Theo Yến Thanh/Thời báo chứng khoán