Việc đảm bảo bồi thường thỏa đáng, tôn trọng quyền sở hữu hợp pháp, và thiết lập cơ chế minh bạch – công băng trong định giá đất bồi thường sẽ giải quyết khiếu nại kéo dài.
Luật Đất đai là một đạo luật đặc biệt quan trọng trong hệ thống pháp luật Việt Nam, bởi đất đai không chỉ là tư liệu sản xuất chủ yếu của đại bộ phận người dân mà còn là tài sán có giá trị đặc biệt đối với từng hộ gia đình, cá nhân và tổ chức.
Việc thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư luôn là vấn đề nhạy cảm, phức tạp và là nguyên nhân sâu xa dẫn đến hàng loạt vụ khiếu nại, khiếu kiện kéo dài, ảnh hưởng tiêu cực đến an ninh trật tự, sự ổn định xã hội và lòng tin của người dân vào chính quyền.
Dự thảo Luật Đất đai sửa đổi năm 2025 đang được lấy ý kiên rộng rãi trong nhân dân và giới chuyên gia. Trong đó, một trong những nội dung then chốt nhận được nhiều sự quan tâm chính là vấn đề bôi thường khi Nhà nước thu hôi đất.
Bài viết này xin tập trung góp ý vào nội dung: “Người có đất bị thu hồi được bồi thường thỏa đáng, chấm dứt tình trạng khiếu nại kéo dài”, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách pháp luật về đất đai.
Thực trạng hiện nay về việc thu hồi đất và khiếu nại kéo dài
Bồi thường chưa thỏa đáng, tạo rá mâu thuẫn sâu sắc
Thực tế nhiều năm qua cho thấy, chính sách bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất thường không sát giá thị trường, thậm chí thấp hơn nhiều so với giá chuyển nhưng thực tế, khiến người dân bị thiệt thòi nghiêm trọng. Trong khi đó, phần đất thu hồi lại được giao cho nhà đầu tư thực hiện dự án kinh doanh, bán lại với giá gấp nhiều lần. Sự chênh lệch quá lớn này tạo cảm giác bất công và dẫn đến phản ứng tiêu cực từ phía người dân.
Chênh lệch giữa các địa phương và sự thiếu nhất quán trong định giá
Giá đất do Nhà nước quy định ở từng địa phương hiện nay chưa phản ánh đúng giá trị thực tế. Việc định giá đất thiếu minh bạch, chưa có cơ chế giám sát độc lập, dẫn tới tình trạng lạm quyền hoặc lợi ích nhóm khi xác định giá bôi thường. Điều này làm gia tăng nghi ngờ, mâu thuần và dẫn tới khiếu kiện kéo dài.
Thiếu cơ chế đối thoại, giám sát độc lập
Trong nhiêu vụ việc, người dân không được tham vấn đầy đủ, không có kênh đối thoại hiệu quả với chính quyền hoặc chủ đầu tư. Quy trình thu hồi đất đôi khi thiếu dân chủ, áp đặt, khiến người bị thu hồi rơi vào thế yếu, dễ bị tổn thương và dẫn đến khiếu nại gay gắt.
Khiếu nại kéo dài gây bất ổn xã hội
Tình trạng khiếu nại kéo dài liên quan đến đất đai đã diễn ra phổ biến, đặc biệt là ở các địa phương có tốc độ đô thị hóa nhanh. Hàng loạt vụ việc nổi cộm đã xảy ra, ảnh hưởng nghiêm trọng đến lòng tin của người dân đối với chính quyền và tạo ra hình ảnh không tốt trong dư luận.
Góp ý hoàn thiện luật đất đai sửa đổi
Bảo đảm nguyên tắc bồi thường theo giá thị trường Một trong những yêu cầu quan trọng nhất là phải bảo đảm việc bồi thường theo giá đất thị trường tại thời điểm thu hồi. Dự thảo Luật cân quy định rõ cơ chế xác định giá đất thị trường thông qua hội đồng định giá độc lập, có đại diện của người dân, tố cnưc xa hội, chuyên gia và đơn vị tư vấn định giá chuyên nghiệp. Đồng thời, kết quả định giá phải được công khai, minh bạch và có thể khiếu nại.
Thiết lập cơ chế thương lượng bắt buộc với người dân
Thay vì áp dụng cơ chế hành chính thuần túy, luật cần khuyến khích hoặc bắt buộc thương lượng với người dân trong các dự án phát triến kinh tế – xã hội không thuộc dạng thuần túy vì lợi ích quốc gia. Việc thương lượng trực tiếp sẽ giúp người dân cảm thấy được tôn trọng, từ đó giảm nguy cơ phát sinh mâu thuẫn. Tăng cường hỗ trợ tái định cư và sinh kế bên vững Việc bồi thường đất phải đi kèm với hỗ trợ tái định cư và chuyển đổi sinh kế cho người dân, đặc biệt là ở khu vực nông thôn, đồng bào dân tộc thiểu số. Luật nên quy định rõ trách nhiệm của chính quyền trong việc tạo điêu kiện cho người dân tái lập cuộc sống ổn định, có đất ở, có việc làm, có thu nhập.
Cần có cơ chế giải quyết khiếu nại hiệu quả
Dự thảo Luật cần bổ sung quy định về việc thiết lập cơ chế hòa giải, đối thoại đất đai trước khi ra quyết định cưỡng chế, tạo điều kiện cho các bên tìm được tiêng nói chung. Đông thời, cân thiết lập một hội đồng giải quyết tranh chấp đất đai độc lập, có đủ năng lực chuyên môn và sự công tâm để giải quyết các khiếu kiện ngay từ đầu, tránh kéo dài.
Tăng cường trách nhiệm và chế tài với cơ quan thu hồi đất
Dự thảo luật cần làm rõ trách nhiệm pháp lý của các cơ quan thu hồi đất trong trường hợp vi phạm trình tự, thủ tục hoặc đưa ra mức bôi thường không thi đáng. Các cá nhân, tổ chức có hành vi làm sai lệch kết quả định giá, lợi dụng chức vụ để trục lợi trong thu hồi đất cần bị xử lý nghiêm minh.
Kinh nghiệm quốc tế đáng tham khảo
1. Trung Quốc
Trung Quốc từng đối mặt với hàng loạt vụ khiếu kiện về thu hồi đất do chính sách bồi thường thấp. Sau cải cách, nước này đã cho phép các địa phương thử nghiệm cơ chế thương lượng giữa nhà đầu tư và người dân. Đông thời, giá đất bồi thường được điều chỉnh tiệm cận giá thị trường, góp phần giảm mạnh các vụ việc xung đột.
2. Nhật Bản
Nhật Bản chú trọng nguyên tắc “thỏa thuận xã hội”, không thực hiện cưỡng chế nếu người dân không đông thuận.
Chính phủ luôn nỗ lực thương lượng, hỗ trợ chuyển đổi sinh kế, đào tạo nghề và bảo đảm điều kiện sống tốt hơn nơi ở cũ trước khi thực hiện thu hồi đất.
3. Đức
ở Đức, mọi trường hợp thu hồi đất đều phải trải qua quá trình đánh giá độc lập, công khai. Người dân có quyền yêu câu tái định giá, tham gia đầy đủ vào hội đồng định giá và được hỗ trợ pháp lý miễn phí nếu có khiếu kiện
Kiến nghị và chính sách
Từ những phân tích trên, bài viết đề xuất một số kiến nghị chính sách cụ thể như sau:
1. Bổ sung nguyên tắc “bồi thường sát giá thị trường” và quy trình xác định minh bạch.
2. Thành lập Hội đông định giá đất độc lập cấp tinh, có sự tham gia của đại diện cộng đông dân cư bị thu hôi đất.
3. Quy định băt buộc thương lượng trong các trường hợp không thuộc thu hôi vì lợi ích quốc gia.
4. Xây dựng chưng trình tái định cư toàn diện: từ chỗ ở đến sinh kế lâu
5. Tăng chế tài xử lý cơ quan làm sai, vi phạm quy trình thu hôi đất.
6. Thí điểm cơ chế Tòa án Đất đai hoặc Hội đông Trọng tài Đất đai độc lập, chuyên trách.
7. Ứng dụng công nghệ trong công khai thông tin quy hoạch, giá đất và tiến trình thu hồi đất
Dự thảo luận đất đai cần đưa quyền lợi của người dân bị thu hồi đất vào trung tâm của quá trình cải cách. Việc đảm bảo bồi thường thỏa đáng, tôn trọng quyền sở hữu hợp pháp, và thiết lập cơ chế minh bạch – công băng trong định giá, thương lượng, giải quyết tranh chấp không chỉ giúp giảm thiểu khiếu nại kéo dài mà còn tạo dựng niềm tin xã hội, bảo đảm sự đồng thuận trong quá trình phát triển.
Muốn chấm dứt tình trạng khiếu kiện đất đai kéo dài – một “khối ư” tồn tại nhiều năm trong xã hội – thì cần một “liệu pháp mạnh” về thể chế, đồng bộ cả về luật pháp lẫn thực thi, đặc biệt là sự thay đổi tư duy từ “quản lý” sang “phục vụ người dân”. Chỉ có như vậy, Luật Đất đai sửa đổi mới thực sự trở thành nền tảng cho phát triển bền vững và công bằng xã hội.
Tiến sĩ Nguyễn Thắng Cảnh
Theo Tạp chí Việt-Mỹ
Nguồn: https://vietmy.net.vn/tim-hieu-phap-luat/nguoi-co-dat-bi-thu-hoi-duoc-boi-thuong-thoa-dang-se-cham-dut-tinh-trang-khieu-nai-keo-dai-501869.html
