Chuyển đổi số: Góc nhìn từ Nhật Bản

Đầu năm 2007, lần đầu tiên tôi đến Nhật làm việc với vai trò là 1 kỹ sư CNTT. Điều làm tôi choáng ngợp khi thấy tất cả mọi thứ ở Nhật đều đã được tự động hoá 1 cách tỉ mỉ, khiến cho cuộc sống trở nên tiện lợi.

Có lẽ vì vậy mà Nhật Bản có tỷ lệ người sống độc thân, cả nam và nữ cao như vậy, bởi vì dường như mọi thứ quá tiện lợi, người ta không còn cần tới nhau nữa.

Chuyển đổi số… nửa vời

Tuy nhiên, một thời gian sau đó, tôi nhận ra rằng, Nhật Bản vẫn chỉ là một đất nước được tự động hoá và máy móc hoá tối đa, chưa hẳn là một “xã hội số”, hoặc có thể chỉ là 1 dạng xã hội đã được chuyển đổi số một cách nửa vời. Bằng chứng là rất nhiều dấu tích của những công việc mà lẽ ra có thể nên được số hoá và quản lý một cách quy củ hơn, từ đó nâng cao hiệu suất công việc cao hơn, vẫn được làm bằng tay, bởi các ông già bà lão mắt đã kèm nhèm, di ngón tay trên từng dòng chữ để dò từng dòng thông tin khách hàng. Đặc biệt là trong những công việc quản lý hành chính, bất động sản, ngân hàng, thuế má, giáo dục…

Thời gian đầu khi mới qua Nhật, Để có thể thuê được 1 căn hộ, tôi phải chuẩn bị cả núi giấy tờ nhiêu khê, nào là: thẻ ngoại kiều, thông tin nộp thuế, thông tin miễn thuế, chứng nhận nơi hiện đang cư trú, thông tin thu nhập hàng năm, và một đống tờ khai khác nữa… Và đề có đủ các giấy tờ này, tôi lại phải chạy đi mỗi một nơi khác nhau để thu thập.

Trong 14 năm sống ở Nhật, tôi đã phải chuyển chỗ ở tới 8 lần trước khi quyết định mua căn nhà ở quận Itabashi – Tokyo. Và cũng trong chừng đó năm, tôi đã được “nếm trải” đủ các loại “thủ tục hành chính”. Để mua được một căn nhà cần ít nhất là hơn 20 loại giấy tờ, tờ khai, nhập quốc tịch (cũng hơn 20 loại), gửi con đi trẻ (hơn 10 loại), mua xe (hơn 15 loại), rồi đẻ con thôi cũng lại cả một đống giấy tờ nữa…

Cũng bởi vì vậy, xã hội này đẻ ra lắm việc làm cho giới luật sư, mà công việc của họ thực chất cũng như các bác cò giấy tờ ở Việt Nam mà thôi. Hầu hết khi phải đụng đến mấy thủ tục này, người ta thường dùng đến luật sư với khoản chi phí không hề nhỏ. Bản thân tôi tự ôm hết mọi việc, giấy tờ nhiều tới nỗi, mỗi cuối năm tôi lại phải dành hẳn 1 ngày để ngồi kiểm tra lại đống giấy tờ đó, xem giấy tờ nào phải giữ lại, và giấy tờ nào có thể vứt đi được.

Đôi lúc tôi thấy thật khó hiểu, một xã hội hiện đại như Nhật Bản, tại sao họ không thể số hoá các dữ liệu về quản lý hành chính này, để giảm bớt thủ tục nhiêu khê cho người dân và khách hàng? Cá nhân mỗi người chỉ cần một cái ID là đủ? Từ cái ID đó có thể truy xuất tới tất cả các thông tin mà “ông nhà đất” cần, “ông ngân hàng” cần, và “ông quan chức” ở địa bàn cũng cần? Sau này, tôi biết Nhật Bản bị một rào cản rất lớn đó là vấn đề bảo mật thông tin cá nhân, quyền thông tin cá nhân – kojin jouhou. Chính đây là rào cản lớn nhất khiến cho việc triển khai “1 ID” trở thành nhiệm vụ cực kỳ cấp bách nhưng cũng cực kỳ khó khăn.

Mỗi người bây giờ, ngoài những thông tin, tài sản bằng hiện vật, họ còn có tài sản khổng lồ chính là dữ liệu họ tạo ra và lưu trữ đâu đó trên mạng internet.

Khi ông lớn… tụt hậu

Cuối năm 2012, Thủ tướng Shinzo Abe lên nắm quyền, với chính sách Abenomic bao gồm việc đẩy mạnh chuyển đổi số và giảm thiểu các thủ tục hành chính, mà nổi bật là mã số cá nhân: My Number ra đời để tạo tiền đề cho các bước chuyển động tiếp theo. Tuy vậy, vẫn có phần muộn màng. Nhật đã bỏ lỡ “cuộc cách mạng smartphone”, và để Hàn Quốc và Trung Quốc vượt mặt, đặc biệt trong lĩnh vực Dữ liệu lớn (Big data) và trí tuệ nhân tạo (AI).

Giới lãnh đạo Nhật Bản cũng đã nhận ra điều này, và đang cuống cuồng cải cách để tránh bị tụt hậu lại phía sau. Thanh toán bằng QR code đã quá phổ biến ở Trung Quốc 4-5 năm nay thì ở Nhật mới chỉ manh nha trong 2 năm trở lại đây với tỉ lệ người dùng còn hạn chế và hiện nay mới đang trong giai đoạn tăng tốc.

Dường như, đang bắt đầu cuộc cách mạng về chuyển đổi số ở đây. Cũng phải thôi, nó phải như vậy, nếu không Nhật Bản sẽ dần trở thành 1 đất nước thua kém và hụt hơi trên thương trường.

Vậy chuyển đổi số là gì? Và tại sao lại cần thiết, và vì sao lại phải cấp bách đến như vậy?

Chuyển đổi số là việc ứng dụng công nghệ số vào tất cả các khía cạnh của hoạt động xã hội, từ sản xuất, kinh doanh, bán hàng, hành chính, nhân sự nhằm tăng hiệu quả hợp tác, tối ưu hiệu suất làm việc mang lại giá trị cho khách hàng và người dân. Việc này cũng làm thay đổi một cách căn bản cách thức làm việc của con người trong thời đại mới.

Nó rất cấp thiết. Bởi vì thời đại chúng ta đang sống, từ sau khi internet ra đời, và sự phổ cập của smartphone, nó vốn đã định hình sẵn 1 xã hội số hoá tràn ngập rồi. Mọi người có thể tự do tham gia internet và tạo ra 1 khối dữ liệu khổng lồ trên đó, tự kinh doanh khởi nghiệp, tự PR nâng tầm bản thân.

Mỗi người, bây giờ ngoài những thông tin, tài sản bằng hiện vật, họ còn có tài sản khổng lồ, chính là dữ liệu họ tạo ra và lưu trữ đâu đó trên mạng internet. Khối dữ liệu này vô cùng lớn và chứa đựng đầy đủ những gì mà hầu hết các doanh nghiệp đều muốn biết về: Đặc tính, hành vi của khách hàng mình, độ tuổi nào họ thích đi giầy màu trắng, thời điểm nào họ thích đi du lịch Okinawa? 5 năm trở lại đây, smartphone đã trở nên phổ biến, càng làm tăng thêm cái sự số hoá của xã hội vốn đã ngập tràn dữ liệu rồi.

Bởi vậy mới nói, khi chúng ta đang nói về chuyển đổi số là gì? Thì thực ra nó đã diễn ra rồi. Nó đã diễn ra bằng các này hay cách khác, do tự phát, nhu cầu thực tiễn, hoặc có thể do 1 sự thúc đẩy nào đó từ phía chính phủ hoặc một “big tech” nào đó. Và chúng ta nói về chuyển đổi số bây giờ, thực chất là chúng ta nói về cách để bắt kịp với nó, để không bị lỡ nhịp một lần nữa như Nhật Bản những năm 2010, và cũng như những gì đang diễn ra ở Nhật Bản, mọi thứ đang rất gấp rút, khi thời đại số đang phả hơi nóng hàng ngày sau gáy chúng ta.

Lượng việc và nhu cầu phát triển IT ở Nhật đang gia tăng chóng mặt khiến cho sự thiếu hụt nhân lực IT tại nhật ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn bao giờ hết. Cả mặt bằng lương cho kỹ sư IT tại Nhật có vẻ như đã tăng tới gần gấp đôi trong 5 năm trở lại đây. Ngay cả đơn giá gia công cho các đơn hàng IT Nhật tại Việt Nam cũng đã tăng từ khoảng 20 vạn yên vào cuối năm 2012 lên tới tối thiểu 35 vạn yên hiện nay.

Đại dịch Covid-19 một lần nữa ép buộc chúng ta không còn cách nào khác: Phải chuyển đổi số, càng sớm càng tốt, không thể chậm trễ hơn được nữa. Covid-19 như 1 cú thúc mạnh vào tất cả các doanh nghiệp Nhật còn đang chần chừ với chuyển đổi số, định hình lại hoàn toàn cách thức sống còn của một doanh nghiệp. Và cũng mở ra nhiều cơ hội cho những startup liên quan tới chuyển đổi số. Ví dụ như với công ty tôi từng làm việc chẳng hạn. Họ xây dựng một nền tảng (platform) về bất động sản, để những nhà kinh doanh bất động sản vận hành doanh nghiệp của họ một cách hiệu quả hơn, và phục vụ khách hàng tốt hơn ngay cả trong đại dịch. Do đó startup này đang nhận được những dòng vốn đầu tư khổng lồ vì những triển vọng trong tương lai gần.

Bài viết thể hiện quan điểm của ông MINAMIKAWA FAMU – Kỹ sư phần mềm, Cty nghiên cứu và phân tích thị trường RJC Research, Nhật Bản